H2S vrijkomend bij werkzaamheden / Alex Remmen
06 Gevaarlijke stoffen - Organisme
 >  Titel van de toolbox hier
Introductie

Tijdens deze toolboxmeeting besteden we aandacht aan het vrijkomen van H2S-gas (Waterstofsulfide/ Zwavelwaterstof) bij werkzaamheden in en aan de grond:

  • Wat is H2S en welke eigenschappen en risico's kent dit gas? 
  • Op welke plekken kunnen wij H2S (potentieel) tegenkomen tijdens werkzaamheden in en aan de grond? 
  • Welke maatregelen kun je treffen en op welk moment kunnen wij deze al in beeld brengen? 
Risico's > Wat is H2S + eigenschappen en risico's van dit gas

Wat is H2S?

H2S, of waterstofsulfide, is een kleurloos gas, berucht om zijn vieze geur. Ondanks de kenmerkende geur is het niet verstandig om op onze neuzen te vertrouwen voor detectie. Waarom? Omdat hoge concentraties H2S je reukvermogen kunnen uitschakelen, waardoor het een stille moordenaar wordt.

Eigenschappen van H2S:

  1. Onzichtbaarheid: H2S is een kleurloos gas, waardoor het onmogelijk is het gas met het blote oog te zien. Het vormt een onzichtbare wolk, die met de wind meebeweegt.

  2. Zwaarder dan lucht: H2S is zwaarder dan lucht en heeft hierdoor de neiging zich in laaggelegen gebieden op te hopen. Zelfs als de lucht boven(in) helder lijkt (bijv. met een meting), kunnen er verder naar beneden gevaarlijke niveaus van H2S aanwezig zijn.
  3. Ontvlambaarheid en explosiviteit: H2S kan gemakkelijk ontbranden en explosieve mengsels in de lucht vormen.
  4. Giftige bijproducten: Bij het verbranden van H2S ontstaat zwaveldioxide (SO2), dat schadelijk kan zijn voor de ogen, neus, keel en longen.
  5. Reactieve aard: H2S reageert met metalen, waardoor potentieel spontane brandbare stoffen ontstaan, zoals ijzersulfide.

De risico's bij blootstelling aan verschillende niveau's (PPM's) H2S

In de tabel hieronder is een overzicht opgenomen van de effecten (risico's) die op kunnen treden bij medewerkers bij blootstelling aan verschillende niveau's H2S. Neem deze goed door en wees je bewust van deze risico's! 

Op welke plekken en bij welke werkzaamheden kun je H2S (potentieel) aantreffen? 

H2S ontstaat als bepaalde organische stoffen (o.a. afgestorven plantenwortels, gevallen bladeren en uitwerpselen van dieren) in een zuurstofarme omgeving ontbinden, zoals bijvoorbeeld een modderige sloot of een moeras. H2S gas kan dus in de bodem aanwezig zijn, maar ook voorkomen in afvalwaterinstallaties en rioleringen. 

In de volgende situaties kan H2S tijdens onze werkzaamheden in of aan de grond aanwezig zijn en vrijkomen:

  1. Bij het toepassen van bronbemaling in grond waar mogelijk planten- en/of dierenresten en vocht in de grond aanwezig zijn. H2S kan vrijkomen via stortbak of uit open stukken leiding/ open liggende grond.  
  2. Bij graafwerkzaamheden/ ontgravingen op plaatsen waar de bodem mogelijk resten bevat van planten en/of dieren en vocht, zoals: 
    1. Sleuven voor leidingwerk/ proefsleuven
    2. ontgravingen voor bouwput/ bouwwerkzaamheden

Voorbeelden van situaties waar H2S geconstateerd is in de praktijk:

- Stortbakken bronbemaling bij bouwkuip project Lauwersmeerdijk ((oude) zeebodem met grote kans op organisch materiaal). 

- Graafwerkzaamheden in omgeving waar kwelwater aanwezig is/was en organisch materiaal door dieren en begroeiing. 

Maatregelen > Wat moet je doen?

Bij het treffen van maatregelen is het allereerst van belang dat er vroegtijdig bekeken wordt of er situaties zijn waarbij werkzaamheden in of aan de grond blootstelling aan H2S tot gevolg kunnen hebben:

  • Beoordeel het risico vrijkomen H2S bij graafwerkzaamheden en/of bronbemaling al in de RI&E-ontwerpfase
  • Beoordeel het risico vrijkomen H2S bij graafwerkzaamheden en/of bronbemaling opnieuw in de RI&E-uitvoeringsfase en bepaal of de maatregelen vanuit de RI&E-ontwerpfase afdoende zijn om het risico beheerst te houden tijdens de uitvoering. 

Maatregelen die toegepast kunnen worden:

  1. Beoordeel of de bodem waar in/ aan gewerkt gaat worden mogelijk H2S kan bevatten. Bij twijfel, benader de veiligheidskundige voor advies. 
  2. Als de bodem mogelijk H2S kan bevatten, neem maatregelen om blootstelling van medewerkers te voorkomen of beperken tot acceptabel niveau (< 1,6ppm):
    1. Voorkom dat medewerkers zich buiten de machine, in de directe omgeving van de graafwerkzaamheden bevinden als er risico is op het vrijkomen van H2S. 
    2. Zorg voor machines met overdrukcabines met min. een ABEK1-filter. (P3-filter = niet voldoende!)
    3. Zorg dat tijdens graafwerkzaamheden er continu meting plaatsvind bij/ in de machine met min. een gasmeter met H2S-sensor (MX4-meter). Houdt ramen en deuren van de machine gesloten. 
    4. Zodra er in of bij de sleuf/ ontgraving gewerkt moet worden, voer een (vrijgave) meting uit om te bepalen of zich in de sleuf/ ontgraving H2S bevind. laat de meting uitvoeren door een meetbevoegd persoon = opgeleid in gasmeten. (LET OP, meet tot op de bodem!)
    5. Draag bij werkzaamheden in een ontgraving/ sleuf waarbij als nog grond verplaatst wordt een MX4-meter met H2S-sensor. 
    6. Zorg dat bij bronbemaling zo min mogelijk openingen aanwezig zijn in het leidingwerk.
    7. Plaats stortbakken voldoende ver van de sleuf/ bouwput vandaan zodat evt. H2S gas niet met de wind mee de sleuf/ bouwkuip in kan komen. 
Discussie > Bespreek het met je collega’s!

Ga met elkaar in gesprek over het volgende:

  1. Ben je je voldoende bewust tijdens werkzaamheden in/ aan de grond van de eventuele risico's die de omgeving met zich meebrengt, zoals H2S? 
  2. In welke situaties die je wel eens tegen bent gekomen of mogelijk tegen kan komen is het risico op H2S aanwezig? 
  3. Kun je op basis van deze toolbox voldoende om het risico op H2S te beheersen of is er meer nodig? En wat zou dit dan zijn? 


Tips > Voor meer informatie

Bij twijfel over situaties in de praktijk en het risico op H2S, neem contact op met je veiligheidskundige!